فاصله بین دانستن و گفتن با عمل

به نام خدا. مدت‌ها است که تبیین فاصله بین آنچه «می‌دانیم» با آنچه واقعا «انجام» می‌دهیم از جمله موضوعات کلیدی برخی حوزه‌های علوم انسانی بوده است. در حوزه دانش و هنر مدیریت، افراد مختلفی بر اهمیت کم کردن این فاصله در مدیران و سازمان‌ها تأکید کرده‌اند، و این مفهوم را در سطوح مختلف فردی و سازمانی مورد بررسی قرار داده‌اند. در روان‌شناسی نیز موضوع فاصله بین دانش و نگرش با بروز رفتار از موضوعات مبنایی شناخت ریشه‌های بروز رفتار انسانی بوده است. این موضوع در یادگیری حوزه‌های علوم اجتماعی و انسانی و به خصوص مدیریت و رفتار سازمانی دارای اهمیت بیشتری می‌شود، چرا که تعامل اثربخش بین حوزه اندیشه و عمل در این زمینه‌ها نقش اصلی را در اثرگذاری نهایی بر محیط پیرامونی دارد. هدف از پرداختن به این موضوع تنزل جایگاه اندیشه، نظریه، و یا دانش نیست، بلکه اهمیت دادن به سطحی از تعادل و تناسب بین دانش و عمل است. همچنین تأکیدی است بر یادگیری از انواعی از تجارب عملی که بتواند یک محقق را نیز در یادگیری یکپارچه‌تر و اثربخش‌تر یاری بخشد، و از این طریق دانش ذهنی اثرگذار تری ایجاد کند.
در این یادداشت، با تمرکز روی کاربرد این موضوع در یادگیری دانش عرصه‌های سازمانی و مدیریتی و در سطح فردی، ضرورت و ریشه‌های احتمالی موضوع به اختصار مرور می‌شود. هر چند در انتهای یادداشت، رویکرد‌هایی نیز درباره اینکه چگونه بتوان از دانش همین موضوع در عمل استفاده کرد پیشنهاد می‌شود.

ضرورت پرداختن به موضوع
ضرورت پرداختن به این موضوع را می‌توان از ابعاد مختلفی بررسی نمود، اما در این یادداشت ضرورت بررسی موضوع حداقل از زوایای زیر قابل تأمل است:
١. فاصله زیاد بین آنچه می‌دانیم، و به خصوص آنچه که درباره آن صحبت می‌کنیم، با آنچه واقعا انجام می‌دهیم، می‌تواند در حوزه‌هایی اثرگذاری إنسان را به شدت کاهش دهد؛
٢. فاصله این دو پدیده امکان یادگیری را کاهش داده و انسان را در فضای ذهنیات محصور می‌دارد، و اگر این ذهنیات مسیری اشتباه و غیر واقع بینانه را در پیش گیرند، ممکن است فرد را به مقصدی فاقد اثربخشی لازم و واقعی بر زندگی خود و دیگران سوق دهد؛
٣. غرق شدن در اندیشه‌ها و افزایش دانش بدون تعامل لازم با دیگران، و پرهیز از به چالش کشیدن دانستنی‌های خود در عمل، ممکن است در بلندمدت توهم «زیاد دانستن درباره پدیده ها» را ایجاد کند. از این منظر، تصویر غیر واقعی از خود داشتن شاید یکی از عوامل کلیدی برای شکست باشد.

ریشه‌های این فاصله
برخی محققان و اندیشمندان مدیریت مانند ففر و ساتون (٢٠١٣)، ریشه‌هایی مانند موارد زیر را برای این فاصله مطرح کرده‌اند:
١. ترس از شنیدن انتقاد دیگران از عملکرد خود در صورت پذیرفتن مسئولیت‌هایی برای تحقق دانش خود در عمل؛
٢. تعهد کمتر در بیان و حرف زدن در مقایسه با عمل کردن و نتیجه گرفتن؛ به بیان دیگر حرف زدن درباره دانش خود مسئولیت عاملیت نمی‌آورد؛
٣. کیفیت و کمیت صحبت در‌‌ همان لحظه قابل ارزیابی است، که باعث می‌شود ارائه حرف‌های خوب جذابیت بیشتری پیدا کند؛
۴. قابلیت ضعیف‌تر برخی افراد در تعاملات رفتاری و کار با دیگران، در مقایسه با امکان صحبت کردن بدون نیاز به تعامل جدی با افراد دیگر در عمل؛
۵. باهوش دیده‌تر شدن در زمان نقد دیگران، به جای پذیرش مسئولیت عملی و خود را در معرض نقد دیگران قرار دادن.

شاید بتوان با استفاده از تعالیم روان‌شناسی اجتماعی نیز برخی ریشه‌های احتمالی دیگر را نیز به این لیست أضافه کرد:
١. نظام تربیتی مبتنی بر دانسته‌ها به جای تقویت رفتارهای اثرگذار؛
٢. بها دادن زیاد به هوش‌شناختی و حجم یادگیری به جای بها دادن کافی به احساس مسئولیت و تاثیر گذاری در عمل؛
٣. جدا کردن تئوری و دانش از موفقیت این حوزه‌ها در عمل؛
۴. تجربه و تمرین اندک برای به کار گیری دانش در عمل برای ایجاد اعتماد به نفس لازم برای به کار گیری دانش در بارهای بعد (بر اساس بعد باور به کنترل رفتار نظریه آجزن، ١٩٨۵)؛
۵. کم بودن مهارت‌های ارتباطی و رابطه‌ای و هوش هیجانی که مانع تعامل با دیگران برای به کارگیری دانش در عمل می‌شود؛
۶. ریسکی بودن و امکان هزینه زیاد دادن در قبال پذیرش مسئولیت عمل کردن به دانش خود، در مقایسه با افزایش دانش و حتی در مقایسه با صحبت کردن درباره دانش خود (بر اساس بعد هنجاری نظریه آجزن)؛
٧. کمبود یادگیری در حوزه «هیجانی و نگرشی» در مقایسه با یادگیری در حوزه «‌شناختی» (بر اساس نظریه یادگیری بلوم (آندرسون و دیگران، ٢٠٠١))؛
٨. فقدان آشنایی و تمرین لازم با تاکتیک‌ها، تکنیک‌ها، و ابزارهای به کارگیری دانش خود در عمل و تأکید زیاد و صرف بر حوزه اندیشه به جای رشد متوازن اندیشه و عمل؛
٩. فعالیت زیاد و أنحصاری در محیط‌هایی که صرفا نظام ارزشگذاری آن‌ها بر حوزه اندیشه است تا عمل (بر اساس بعد هنجاری نظریه آجزن)؛
١٠. قرار گرفتن در یک چرخه که تقویت ارزشگذاری بر دانش بدون عمل باشد و در نتیجه آن تقویت مستمر این چرخه.

رویکردهایی عملی برای جلوگیری از افزایش این فاصله
١. پذیرش مسئولیت‌هایی عملی حتی اندک در حوزه‌های دانشی خود و تن دادن به پاسخگویی؛
٢. تعامل نسبی بیشتر با افرادی که به بعد عملی کردن دانش خود الویت می‌دهند؛
٣. ایجاد تعادل در یادگیری اندیشه‌های نظری و یادگیری از تجربیات عملی افراد دیگر؛
۴. پرهیز از نقد‌های غیر ضروری از دیگران به صرف اینکه دانش نظری محدودی در آن حوزه‌ها داشته باشیم؛
۵. تلاش برای یادگیری تکنیک‌ها و ابزارهای لازم در کنار رشد دانش نظری خود، برای به کارگیری دانش خود در عمل؛
۶. تلاش برای دریافت فیدبک از نتایج اقدامات عملی خود به جای ابراز نظر صرف؛
٧. تعامل با محیط‌هایی که غیر از فیدبک دادن به حوزه دانشی ما، فیدبک‌هایی در زمینه رفتار و اثرگذاری عملی هم به ما بدهند.

تأمل بیشتر روی این موضوعات برای دانشجویان حوزه‌های علوم انسانی و مدیریت می‌تواند مهم باشد، چرا که افزایش مستمر دانش از یک طرف، و تن دادن به عملی کردن آموخته‌ها در سطوح مختلف و با روش‌های گوناگون، می‌تواند یادگیری اثربخش بر محیط را موجب شود.

منابع

Ajzen, I.‎ (1985)‎.‎ From intentions to actions:‎ A theory of planned behavior (pp.‎ 11-39).‎ Springer Berlin Heidelberg.‎   

Anderson, L.‎ W.‎, Krathwohl, D.‎ R.‎, & Bloom, B.‎ S.‎ (2001)‎.‎ A taxonomy for learning, teaching, and assessing:‎ A revision of Bloom's taxonomy of educational objectives.‎ Allyn & Bacon.‎

Pfeffer, J.‎, & Sutton, R.‎ I.‎ (2013)‎.‎ The knowing-doing gap:‎ How smart companies turn knowledge into action.‎ Harvard Business Press.‎